Sağ­lık ça­lı­şan­la­rın­da tü­ken­miş­lik üze­ri­ne

Tü­ken­miş­li­ğin “mes­le­ki bir teh­li­ke” ola­rak ilk kli­nik ta­nım­la­rın­dan biri, 1974 yı­lın­da, Fre­uden­ber­ger ta­ra­fın­dan ya­pıl­mış­tır. Fre­uden­ber­ger (1974) tü­ken­miş­li­ği, “ba­şa­rı­sız olma, yıp­ran­ma, ener­ji ve güç kaybı veya kar­şı­la­na­ma­yan is­tek­ler so­nu­cu bi­re­yin iç kay­nak­la­rın­da tü­ken­me du­ru­mu” şek­lin­de ifade et­miş­tir.

Uzun dö­nem­li iş st­re­si­nin tü­ken­miş­li­ğe yol aç­tı­ğı­nı söy­le­yen Mas­lach (1976) tü­ken­miş­li­ği “pro­fes­yo­nel bir ki­şi­nin mes­le­ği­nin özgün an­la­mı ve ama­cın­dan kop­ma­sı, hiz­met ver­di­ği in­san­lar ile artık ger­çek­ten il­gi­le­ne­mi­yor ol­ma­sı” bi­çi­min­de ta­nım­la­mış­tır.

Ça­lış­ma ya­şa­mın­da psi­ko­lo­jik, sos­yal ve fi­zik­sel açı­lar­dan so­run­lar ne­de­niy­le, öfke, utanç, korku ve umut­suz­luk duy­gu­la­rı his­se­dil­mek­te­dir. Bu so­run­la­rın ne­den­le­ri açık ol­ma­dı­ğı için be­lir­siz­lik­ler ve hayal kı­rık­lık­la­rı da ya­şan­mak­ta­dır. 

Böyle olay­lar al­tın­da in­san­lar sü­rek­li ça­lış­ma­nın et­ki­siy­le kro­nik­le­şen stres tü­ken­miş­lik ris­ki­ni or­ta­ya çı­ka­rır. Bazı in­san­lar tü­ken­miş­li­ğin so­nu­cu ola­rak işin­den ay­rı­la­bil­me­si­ne rağ­men, di­ğer­le­ri işin­de kal­mak­ta­dır. Bu durum işin ka­li­te­si­ni azalt­mak­ta, hem fi­zik­sel hem de psi­ko­lo­jik sağ­lık­ta çok ma­li­yet­li ola­bil­mek­te, sa­de­ce ça­lı­şan bi­re­yi değil, her­ke­si et­ki­le­ye­bil­mek­te­dir.

Tü­ken­miş­lik send­ro­mu sa­de­ce tü­ken­miş­lik ya­şa­ya­nı il­gi­len­di­ren bir sorun değil, bi­re­yin aile­si­ni, ar­ka­daş­la­rı­nı, iliş­ki­le­ri­ni, iş per­for­man­sı­nı, ile­ti­şi­mi­ni, ast ve üst­le­ri­ni etki ve so­nuç­la­rı ile tüm ha­ya­tı­nı et­ki­le­yen bir du­rum­dur. 

Tü­ken­miş­lik ya­şa­yan ça­lı­şan­lar, bi­rey­sel ça­tış­ma­lar ya­ra­ta­rak ve iş­le­rin ya­pıl­ma­sı­nı en­gel­le­ye­rek, ça­lış­ma ar­ka­daş­la­rı­nın üze­rin­de olum­suz bir et­ki­de bı­ra­ka­bi­lir­ler. Bu ne­den­le ise, tü­ken­miş­li­ğin “bu­la­şı­cı” bir olgu ol­du­ğu söy­le­ne­bi­lir.

Tü­ken­miş­lik insan hiz­met­le­ri, eği­tim ve sağ­lık hiz­met­le­rin­de in­sa­na yö­ne­lik çe­şit­li mes­lek­ler için bir teh­li­ke ola­rak kabul edil­mek­te­dir. Ancak, in­san­la­ra yüz yüze hiz­met veren ve insan mer­kez­li mes­lek dal­la­rı için mes­le­ki bir teh­dit ola­rak de­ğer­len­di­ri­len tü­ken­miş­lik ile il­gi­li ya­pı­lan araş­tır­ma­lar so­nu­cun­da, tü­ken­miş­li­ğin artık diğer mes­lek dal­la­rı ça­lı­şan­la­rı­na da ya­yıl­ma­ya baş­la­dı­ğı gö­rül­müş­tür.

Tü­ken­miş­li­ğin ça­lı­şan­lar üze­rin­de­ki et­ki­le­ri­ne de­mog­ra­fik de­ğiş­ken­ler açı­sın­dan ba­kıl­dı­ğın­da, ka­dın­la­rın er­kek­ler­den, genç ça­lı­şan­la­rın yaşlı ça­lı­şan­lar­dan ve bekar ça­lı­şan­la­rın ise evli ça­lı­şan­lar­dan daha fazla tü­ken­miş­lik ya­şa­dık­la­rı gö­rül­mek­te­dir.

Olum­lu psi­ko­sos­yal, aile­sel, eği­tim­sel fak­tör­ler, psi­ki­yat­rik gi­ri­şim­ler, ko­ru­yu­cu ruh sağ­lı­ğı ve olum­lu dev­let po­li­ti-ka­la­rı­nın şid­de­te yat­kın­lık­la iliş­ki­li olum­suz ge­ne­tik ve nö­ro­bi­yo­lo­jik bi­rey­sel fark­lı­lık­lar üze­ri­ne iyi­leş­ti­ri­ci et­ki­le­ri ola­bil­mek­te­dir.

2017 yı­lı­nın ve ge­lecek nice yıl­la­rın ça­lış­ma­la­rı­mız­da ki he­ye­can ve hiz­met bi­lin­ci­ni yü­cel­te­rek var ol­ma­sı di­le­ği ile…İyi yıl­lar di­le­rim.

Sev­giy­le

Dr. Ya­se­min KÜ­ÇÜ­KÖZ­KAN

Kay­nak­lar: Sağ­lam, 2011., Kaç­maz, 2005., Mas­lach ve Gold­berg, 1998., Ba­ba­oğ­lan, 2006., Mas­lach, Sc­ha­ufe­li ve Le­iter, 2001, s.406., Fi­li­zöz ve Ay, 2011., Yal­çın ve Er­do­ğan, 2013., Gib­son, Ivan­ce­vich, Don­nelly ve Ko­no­pas­ke, 2003).