Yaban!

Duy­gu­sal an­la­mı yaban söz­cü­ğü kadar köklü de­ği­şen bir söz­cük dü­şün­mek zor­dur. Bugün yaban iyi­dir, saf­tır, ka­tı­şık­sız­dır, soy­lu­dur, gör­kem­li­dir. Yaban top­lum­lar ve yaban alan­lar var­dır; bin­ler­ce erkek ve kadın ya­ba­nı sev­di­ği­ni ve ko­ru­ma­ya ka­rar­lı ol­du­ğu­nu iddia eder. Ger­çek­ten de bir çok insan büyük top­rak par­ça­la­rı­nı tek­rar bir ya­ban­lık du­ru­mu­na çe­vir­me­yi ister. Ne var ki geç­miş­te yaban iğ­renç ve teh­li­ke­liy­di; boşa har­ca­nan fır­sat­lar ve yer­leş­me­nin önün­de engel de­mek­ti; eko­no­mik bü­yü­me­nin önün­de­ki en­gel­le­ri ima eder­di. Sö­mür­ge­ci­ler için ya­ban­lık yolu ka­pan­mak­tay­dı..

De­ği­şim bü­yü­lü bir şe­kil­de değil, insan ara­cı­lı­ğıy­la olur. Ya­şam­la­rı­mı­zı bü­yük-bü­yük-bü­yük de­de­le­ri­mi­zin ya­şam­la­rın­dan fark­lı yapan şey, bilim ve tek­no­lo­ji ile top­lum için ifade et­tik­le­ri an­lam­dır. Bu alet­ler, ma­ki­ne­ler, tek­nik­ler ve ürün­ler ya­şa­mın her ya­nı­nı kök­ten de­ğiş­tir­di. Kül­tü­rel, sos­yal ve eko­no­mik önem­le­ri he­sap­la­na­maz. Tek­no­lo­ji ve bilim sos­yal ya­pı­lar oluş­tur­du ve ye­ni­den oluş­tur­du- top­tan dö­nüş­tür­dü. Her şey­den önce, bir oto­mo­bil, ot ye­ri­ne pet­rol­le koşan daha hızlı bir at de­ğil­dir; bir bil­gi­sa­yar, hızlı, gü­ve­ni­lir ek bir ma­ki­ne ya da dak­ti­lo de­ğil­dir. İle­ti­şim aracı sa­de­ce me­sa­jı de­ğiş­tir­mez, me­sa­jın içe­ri­ği­ni de ye­ni­den inşa eder. 

Neil Post­man'ın ileri sür­dü­ğü gibi, te­le­viz­yon dün­ya­sı, gör­sel im­ge­ler dün­ya­sı, ye­ri­ni al­dı­ğı mat­baa kül­tü­rün­den kök­ten fark­lı­dır. İmge­ler “ger­çek­li­ği yo­rum­la­ma, an­la­ma ve sı­na­ma­mı­zın ege­men araç­la­rı ola­rak” ya­zı­lı di­li­ni ye­ri­ne alır; bu im­ge­ler “bil­gi­nin, ha­be­rin ve büyük öl­çü­de biz­zat ger­çek­li­ğin ge­le­nek­sel ta­nım­la­rı”nı za­yıf­la­tır­lar. Post­man, te­le­viz­yo­nun ger­çek­li­ği ya­pı­lan­dır­ma tar­zı­na işa­ret eder; dü­şün­ce­ler­den çok im­ge­le­ri vur­gu­lar. 

Te­le­viz­yon, as­lın­da iz­le­ye­ni “bil­mek­ten uzak”laş­tır­dı­ğı halde, “bir şey­ler bilme” ya­nıl­sa­ma­sı oluş­tu­rur. Te­le­viz­yon bir­çok dilde ve bir çok üs­lup­la yayın ya­pa­bi­lir (ve ya­pı­yor); fakat me­sa­jın­da derin, ince, te­mel­de yatan bir ay­nı­lık var­dır. Bü­tün­sel ola­rak canlı, oya­la­yı­cı ve renk­le do­lu­dur. Ev­ren­sel me­sa­jı oyunu, im­ge­yi, eğ­len­ce­yi, satın al­ma­yı, sat­ma­yı ve tü­ket­me­yi vur­gu­lar. Güçlü ışın­la­rı bir bi­rey­sel is­tek­ler, ar­zu­lar ve kı­vanç­lar ide­olo­ji­si­ni, bir ter­cih ide­olo­ji­si­ni yayar. Elekt­ro­nik posta ve in­ter­net de –anın­da ile­ti­şi­min yeni araç­la­rı- sı­nır­la­rı yıkar. Peter Ber­ger'in “bi­lin­cin kent­leş­me­si” de­di­ği şeyi hız­lan­dı­rır; mo­dern dün­ya­da birey “çok katlı bilgi ve ile­ti­şim bom­bar­dı­ma­nı al­tın­da”dır.

Şu­an­da nihai et­ki­nin ne ola­ca­ğı ko­nu­sun­da, sa­de­ce puslu dü­şün­ce­le­re sa­hi­biz..

Sevgi ile…